شبهات نسخشبهات نسخ، برخی از شبهات درباره وقوع نسخ در قرآن را می‌گویندد. ۱ - تعریفدرباره وقوع نسخ در قرآن کریم پرسش‌ها و ابهاماتی به ویژه از سوی گروهی از تشکیک کنندگان در محکمات شریعت مطرح شده؛ در ادامه مهم‌ترین شبهات به طور فشرده بیان شده و به پاسخ اجمالی از آن‌ها داده می‌شود: ۲ - شبهه اولنسخ در امور تشریعی همانند بدا در امور تکوینی برای خداوند محال است؛ زیرا نسخ و بدا به معنای پیدا شدن رای و نظر جدید و آگاهی از مصلحتی است که ابتدا پوشیده بوده است؛ در حالی که علم خداوند جاودانه و همیشگی است و رای و نظر او تغییر نمی‌یابد و علم جدیدی برای او حاصل نمی‌شود. بنابراین، پی بردن خداوند به خطای در تشریع که مستلزم نسخ و تشریع جدیدی باشد معقول نیست. ۲.۱ - پاسخمنظور از نسخ در این جا، همانند بدا معنای حقیقی آن (پیدا شدن رای و نظر جدید) نیست؛ بلکه منظور، آشکار شدن موضوعی برای مردم است که در گذشته از آنان پوشیده بود. بنابراین، خداوند از ابتدا حکمی را تشریع کرده است که به حسب ظاهر و تلقی مردم، همیشگی بود؛ ولی در واقع و نزد خداوند، از همان ابتدا موقت بوده و خداوند زمانی مردم را از این راز آگاه کرد که زمان حکم موقت سر رسیده بود. ۲ - شبهه اولوجود آیات منسوخ در قرآن چه بسا مکلفان را به اشتباه می‌افکند؛ تا جایی که آیات منسوخ را محکم پنداشته، به آن عمل کنند؛ و این امری ناپسند است و شایسته مقام الهی نیست. ۲.۱ - پاسخمکلف باید همواره این احتمال را بدهد که ممکن است حکمی نسخ و حکم دیگر به جای آن بیاید؛ چنان که نباید احتمالات دیگری چون تخصیص و تقیید در آیات قرآن را از ذهن به دور سازد. پس، غفلت او از احتمال نسخ، نزد عقل عذر محسوب نمی‌شود. ۲ - شبهه اولپذیرش آیات منسوخ و ناسخ در قرآن مستلزم پذیرش تنافی میان آیات قرآن است، و این مخالف مفاد آیه شریفه: (… ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا) است. ۲.۱ - پاسخاختلافی که در آیه نفی شده، اختلاف حقیقی و در ظرف واقع است؛ اما اگر اختلاف شکلی و ظاهری باشد - چنان که ناسخ و منسوخ این چنین هستند - آیه در صدد نفی آن نیست و وجودش در قرآن منافاتی با اصل عدم اختلاف در قرآن ندارد. ۲ - شبهه اولذکر آیات منسوخ در قرآن به گونه‌ای که صرفا خوانده شود، فایده‌ای ندارد. ۲.۱ - پاسخاولا فایده ذکر آیات در قرآن، تنها تشریع نیست؛ بلکه تشریع یکی از اهداف است؛ از این رو، تنها پانصد آیه از قرآن به احکام ارتباط دارد؛ ثانیا یکی از فواید ذکر آیات منسوخ، بیان سیر تشریع از مرحله‌ای به مرحله بعد است. آیات منسوخ، خارج از دایره اعجاز و تحدی قرآن نیستند و از آیات قرآن شمرده می‌شوند. [۳]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۲، ص۲۹۱.
۶ - عناوین مرتبطامکان نسخ ؛ وقوع نسخ . ۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «شبهات نسخ». |